ความแตกต่างเล็กๆของมดแต่ละชนิดในสายพันธุ์เดียวกัน, มดเด็กหรือมดโตเต็มวัย และ ความฉลาดของมด

วันนี้คุณ Kamil Stajniak ANTonio Photography ส่งภาพมดบางส่วนที่ผมเคยส่งให้เค้านำไปใช้ถ่ายรูป มาให้ผมดูเพื่อถามว่ามดแต่ละตัวเป็นมดสายพันธุ์ไหน?

ในโลกนี้มีมดมากมายหลากหลายสายพันธุ์ และในแต่ละสายพันธุ์ก็มีชนิดย่อยๆลงไปอีก ตัวอย่างเช่น Pogonomyrmex californicus, Pogonomyrmex subnitidus, Pogonomyrmex barbatus, Pogonomyrmex badius, Pogonomyrmex maricopa ทั้ง 5 ชนิดนี้เป็นมดสายพันธุ์เดียวกันหมดคือ Pogonomyrmex sp. เพียงแต่ว่าแต่ละชนิดมีความแตกต่างกันอย่างละนิดอย่างละหน่อยทำให้เราสามารถแยกแยะชนิดต่างๆออกจากกันได้

ยกตัวอย่างเช่น ชนิดที่เห็นในรูปภาพแรกที่คุณ Kamil ส่งมาถามผมนี้คือ P.subnitidus(รูปที่2) ซึ่งมีหน้าตาและขนาดที่ใกล้เคียงมากๆกับ P.californicus(รูปที่3) จนแยกไม่ออก แต่สิ่งเดียวที่ทำให้ผมสามารถแยกแยะมดทั้ง 2 ชนิดนี้ออกคือ หนามเล็กๆ 2 อันบนหลังของมด P.subnitidus

มดทั้ง 5 ชนิดที่ผมพูดถึงเบื้องต้น ดูด้วยตาปล่าวสำหรับคนที่ไม่มีความรู้ด้านมด ก็คงเรียกเหมาๆรวมๆว่ามดแดงทั้งหมด แต่อันที่จริงแล้วแต่ละชนิดมีข้อแตกต่างที่ต่างกันเพียงเล็กๆน้อยๆเท่านั้นในการแยกชนิด ซึ่งอาจจะสังเกตุด้วยตาปล่าวๆไม่เห็นด้วย อย่างเช่น มีสีขนที่แตกต่างกัน มดชนิดหนึ่งมีขนสีเหลืองแต่อีกชนิดหนึ่งมีขนสีขาวเป็นประกาย, มีสัดส่วนของช่วงกายร่างกายความหนาหรือความเรียวที่ต่างกัน, มีขนาดหัวแตกต่างกัน, มีสีที่จุดเฉพาะของตัวเอง เช่นมีสีดำที่ส่วนปากหรือส่วนปลายของตูด หรือ มีหนาม 2 อันบนหลังเหมือนตัวในรูป เป็นต้น

มดในภาพที่ 1 ที่คุณ Kamil ส่งมาให้ดูนี้เป็นมดชนิดเดียวกันจากนางพญาเดียวกันทั้ง 2 ตัว เหตุผลที่ตัวซ้ายมีสีส้มอ่อน ในขณะที่ตัวขวามีสีส้มเข้ม ก็เป็นเพราะว่ามดตัวด้านซ้ายเป็นมดที่พึ่งจะเกิดขึ้นใหม่ อายุยังไม่เยอะมากนักอาจจะไม่กี่ชั่วโมงจนถึงไม่กี่วันสีเลยยังไม่ออก ส่วนมดด้านขวาอายุหลายวันแล้วสีต่างๆจึงเข้าที่เรียบร้อย

เหตุผลที่พวกเราทุกคนเห็นมดตามธรรมชาติส่วนใหญ่เป็นสีเดียวกันหมดก็เพราะว่า ไอพวกมดเกิดใหม่พวกนี้มันจะไม่ออกมาจากรังเลยยังไงหละครับ มดที่ทุกๆคนเห็นเวลามันเดินหาอาหารล้วนแต่เป็นมดที่โตเต็มวัยแล้วทั้งสิ้น ส่วนพวกมดสีอ่อนพวกนี้มันจะยังไม่ค่อยรู้เรื่องราวต่างๆบนโลกนี้สักเท่าไหร่ ก็คงเหมือนสัตว์เกิดใหม่ชนิดอื่นๆที่ต้องใช้เวลาอยู่สักพักหนึ่งถึงจะเข้าที่เข้าทาง

บ่อยครั้งที่ผมทำให้มดตกใจ ไม่ว่าจะเป็นการให้อาหาร ส่องไฟ การรบกวนต่างๆหรืออะไรก็แล้วแต่ พวกมดที่โตเต็มวัยแล้วจะรู้ได้โดยทันทีว่ามันจะต้องทำอย่างไร ตัวอย่างเช่น ยกพวกกันออกมาปกป้องรังเต็มไปหมดหรือรีบขนย้ายตัวอ่อนและดักแด้หนี ในขณะที่มดโตเต็มวัยจะวิ่งกันว่อนไปหมด พวกมดเด็กทั้งหลายมันจะทำอะไรไม่ถูก มันจะยืนเฉยๆงงๆหันไปหันมา หรือเดินอย่างช้าๆและสับสน จนหลายๆครั้งผมเห็นพวกมดโตเต็มวัยต้องเข้ามาแบกไอพวกมดเด็กนี้ไปด้วยกับมัน

พวกมดเด็กจะรู้ได้โดยสัญชาติญาณทันทีเมื่อมีมดโตเต็มวัยเข้ามาแบกมัน โดยมดโตเต็มวัยอาจจะคาบตรงส่วนปากหรือส่วนหลังของมดเด็กแล้วแต่มุมที่มันคาบได้ พวกมดเด็กจะรู้โดยทันทีว่ามันต้องหุบหัวเข้าไปแนบกับช่วงตัว หุบแขนหุบขาทั้งหมดเข้าสู่ลำตัวเหมือนตอนมันยังเป็นดักแด้ เพื่อที่จะง่ายต่อมดโตเต็มวัยในการแบกมันไปไหนต่อไหน

เหมือนที่มีพี่คนหนึ่งในกลุ่มเรียกพฤษติกรรมนี้ว่า “บริการขนส่งแบบมวลชนมด” ทันทีที่มดเด็กถูกปล่อยตัวลงสู่พื้น มันก็จะกางแขนกางขาออกมายืนเดินตามปกติ (ตามภาพที่ 4 ภาพจากคุณ ปงป๊ง โป้ง)

มดเป็นแมลงสังคมที่ค่อนข้างจะฉลาดมากๆในสายตาของผม หลายๆครั้งที่ผมนั่งดูมดทำกิจกรรมต่างๆ ผมยังพูดกับตัวเองว่าพวกมดมันเหมือนหมาเลย มดที่อยู่ในรังจะชอบทำความสะอาดตัวให้กันและกัน เมื่อมดทำความสะอาดตัวให้กันโดยการเลียส่วนต่างๆของร่างกาย มดตัวที่ถูกทำความสะอาดจะยืนอยู่เฉยๆเพื่อรับการทำความสะอาด โดยมันยังทำตัวอ่อนระทวยเหมือนหมาที่ถูกคนเกาตัวให้อีกด้วย

สุดท้ายแล้วผมเคยเห็นสิ่งที่นางพญามดทำซึ่งไม่น่าจะเป็นไปได้ ด้วยการช่วยเหลือนางพญามดอีกตัวที่ตกลงไปในน้ำ ตามภาพที่ 5 เขียนไว้เมื่อ March 29, 2018

มันเป็นเรื่องที่น่าเหลือเชื่อมาก ผมเห็นนางพญามดตัวหนึ่ง หงายหลังตกลงไปในน้ำหวาน ปีกจมลงไปในน้ำ มันจึงพลิกตัวขึ้นไม่ได้ แต่ในระหว่างที่ผมกำลังหยิบกระดาษทิชชู่ เพื่อที่จะช่วยนั้น มีมดนางพญาอีกตัว ปีนฝาน้ำขึ้นมา วิ่งเข้าไปช่วยนางพญาที่หงายท้องอยู่ในน้ำหวาน ด้วยการเอาปากกัดตรงส่วนตัวของมดตัวที่จม แล้วมดตัวที่จมก็เอาขาเกาะตัวที่ลงไปช่วยและพลิกตัวขึ้นมา พากันไปเกาะฝาขวด ” นางพญาทั้ง 5 ตัวนี้ คอยทำความสะอาดให้กัน แบ่งอาหารให้กัน และอยู่เกาะกลุ่มรวมกันตลอดเวลา ”

** ถ่าย vdo ไม่ทัน แต่มันน่าเหลือเชื่อมาก ผมไม่เคยคิดว่ามดจะฉลาดถึงขนาดว่าสามารถมาช่วยเหลือกันแบบนี้ได้ด้วย
** ปล. ในภาพที่ 1 จะเห็นมดตัวด้านขวามีเหล็กในโผล่ออกมาจากตูดด้วย